Einu sinni var Framsóknarflokkurinn annar stærsti stjórnmálaflokkur þjóðarinnar og naut stuðnings fjórða hvers kjósanda í landinu. Það eru ekki meira en fimm ár síðan flokkurinn var í þessum traustu 25% skorðum.
Fylgi Framsóknarflokksins hrundi síðan niður í 17% í kosningunum í fyrra. Samkvæmt skoðanakönnunum Dagblaðsins hefur fylgi flokksins áfram hrakað og er nú komið niður í 14%. Það bendir til, að kosningaósigurinn hafi ekki verið sveifla, heldur hluti af varanlegum vítahring.
Ekki getur þetta verið eingöngu Ólafi Jóhannessyni að kenna, þótt virðing hans hafi rýrnað nokkuð að undanförnu. Hluta af vanda Framsóknarflokksins má þó rekja til foringjans, ekki sízt fylgistapið á síðustu mánuðum.
Lengi báru menn virðingu fyrir Ólafi sem leiknum stjórnmálamanni. Menn töluðu um hann sem “sterka manninn” í ríkisstjórn Geirs Hallgrímssonar. Menn töluðu um hann sem bragðaref, er tefldi betur en aðrir stjórnmálaforingjar hér á landi.
Þessa álits nýtur Ólafur ekki lengur. Menn eru farnir að líta á hann sem stefnulausan vindhana, sem býr til frumvarp á frumvarp ofan, eftir því sem vindar blása frá stjórnarflokkum og þrýstihópum hverju sinni.
Fyrir hálfum öðrum mánuði skilaði nefnd ráðherra úr öllum stjórnarflokkunum áliti um efnahagsmál, sem benti til samstöðu í stórum dráttum. Á meðan samdi Ólafur frumvarp, sem gladdi alþýðuflokksmenn, en kom alþýðubandalagsmönnum á hvolf.
Uppistandinu frá Alþýðubandalaginu mætti Ólafur með því að semja nýtt frumvarp, sem alþýðubandalagsmönnum líkaði, en gerði alþýðuflokksmenn óða og uppvæga. Núna er komin þriðja myndin á frumvarpið og er það nú komið langleiðina aftur að stefnu Alþýðuflokksins.
Afleiðingin af þessum hringsnúningi er sú, að menn líta ekki lengur á Ólaf sem “sterka manninn” í ríkisstjórninni. Menn líta fremur á hann sem mislukkaðan sáttasemjara, er fer klaufalega að því að reyna að þjónusta samstarfsflokka og þrýstihópa.
En fleira veldur hruni Framsóknarflokksins. Fleira veldur því, að flokkurinn hefur ekki eflzt sem miðflokkur á tímum miðflokkahyggju, heldur dottið á milli stóla. Hornsteinar flokksins í landbúnaði, samvinnu og bæjarróttækni hafa riðlazt.
Þéttbýlisbúar hafa loksins áttað sig á gjaldþroti ríkjandi stefnu í landbúnaði og Framsóknarflokkurinn er brennimerktur þeirri stefnu. Þess vegna hvarf eins og dögg fyrir sólu hið róttæka fylgi, sem flokkurinn hafði á löngum tíma safnað að sér í þéttbýlinu.
Um leið kom Alþýðubandalagið aftan að Framsóknarflokknum með enn afturhaldssamari stefnu í landbúnaði, sem ánetjaði marga bændur. Þessir bændur vildu mæta gjaldþroti ríkjandi landbúnaðarstefnu með enn fullkomnari sjálfvirkni í fyrirgreiðslu frá skattborgurunum.
Þannig tapaði Framsóknarflokkurinn í senn í þéttbýli og strjálbýli. Til viðbótar hefur svo komið aukin sjálfstæð hugsun kjósenda í bæjum, þar sem samvinnuhreyfingin er öflugust. Þar er mörgum kjósendum farið að finnast kaupfélagið vera eins konar einokunarkaupmaður, sem öllu vilji ráða.
Eflaust eru fleiri orsakir að verki en þær, sem hér hafa verið nefndar. Samanlagt stuðla þær að falli Framsóknarflokksins milli stóla, milli forneskju og nútíðar, milli sveita og bæja, milli ofurvalds kaupfélaga og vaxandi valddreifingar.
Hrunið er ekki Ólafi einum að kenna.
Jónas Kristjánsson
Dagblaðið
