Í iðnríkjunum umhverfis okkur er víðast litið á sjávarútveg sem eins konar landbúnað, sem lítið kvígildi á þjóðfélaginu, er óhjákvæmilega sé rekið með tapi og þurfi verulega styrki frá hinu opinbera. Þannig er þetta til dæmis í Bretlandi og Vestur-Þýzkalandi og nú síðast einnig í Noregi.
Hér er sjávarútvegurinn og þar með talinn fiskiðnaðurinn hins vegar undirstöðugrein, sem aðrar atvinnugreinar byggja að nokkru leyti á tilveru sína og sem heldur uppi umfangsmikilli yfirbyggingu þjóðfélagsins. Fiskveiðar og fiskvinnsla gegna hér sama hlutverki og stóriðjan gegnir í hinum gamalgrónu iðnríkjum.
Þjóðfélagið skattleggur undirstöðugrein sína með tiltölulega einfaldri aðferð, sem ekki kemur fram á skattseðlum. Með gróflega rangri gengisskráningu flytur það peninga frá sjómönnum, útgerð, fiskverkafólki og fiskvinnslu og dreifir þeim út í þjóðfélagið. Með þessum hætti fá aðrir landsmenn tekjuauka, um leið og staðið er undir viðamiklu ríkisbákni og annars ósjálfbjarga landbúnaði.
Þetta hefur verið hægt, af því að við erum í fremstu röð í fiskvinnslu og sennilega fremstir allra í fiskveiðum. Hér er vel þjálfuð og dugleg stétt sjómanna, skipa- og tækjakostur óvenju góður og nálægð miða og hafna með bezta móti. Enda eru aflabrögð íslenzkra skipa tvisvar til tíu sinnum meiri á hvern sjómann en í fiskveiðum annarra þjóða. Þetta er okkar sérgrein, okkar stóriðja.
Ekki bera aðilar þessarar undirstöðugreinar samt mikið úr býtum. Sjómenn eru hér tekjulægri en í nágrannalöndunum. Fiskverkafólk er hér mun tekjulægra en í nágrannalöndunum. Íslenzk útgerð á í mesta basli, siglir í skuldafeni og getur ekki endurnýjað sig nema með 80-90% lánum. Fiskiðjan á í sama basli og hefur meira að segja minni fjárfestingu en landbúnaðurinn á hverju ári.
Erfiðleikarnir eru svo miklir, að ríkið og bankarnir eru í vaxandi mæli að taka yfir stjórn þessarar greinar. Þjóðhagsstofnunin reiknar út, hve mikið ríkið þurfi að millifæra til að gera fiskveiðar og fiskiðju upp á núlli á hverju rekstrarári. Risið hefur flókið kerfi millifærslusjóða, sem er að slíta sundur samband rekstrarhagkvæmni og tekna í útgerð. Þetta er hálfgildings ríkisrekstur, sem er smám saman að spilla afköstum fiskveiða og fiskvinnslu og um leið að slátra kúnni, sem þjóðin lifir á.
Um leið kalla þrýstihópar þjóðfélagsins stöðugt á meiri mjólk úr kúnni. Bezt hafa komið sér fyrir þrýstihópar landbúnaðar og byggðastefnu, sem gína með sjálfvirkum bætti yfir lunganum úr fjárfestingarpeningum þjóðarinnar. Næst koma þrýstihópar félagslegs réttlætis, sem telja, að á því sviði getum við haldið til jafns við auðugustu iðnaðarþjóð Evrópu, Svía.
Nú erum við komnir nálægt leiðarenda. Við getum ekki endalaust arðrænt útgerð og fiskiðju, því að fiskunum í sjónum fer ört fækkandi. Jafnframt er iðnaðurinn þess vanbúinn að taka við hlutverki vinnuþræls þjóðarinnar, því að gengisskráningin hefur haldið honum niðri eins og útgerð og fiskiðju, spillt samkeppnismöguleikum hans innanlands og hindrað útflutningsmöguleika hans.
Jónas Kristjánsson
Dagblaðið
