Töluverður hópur bænda býr við góðan kost í skjóli hlunninda eða vel í sveit settra vildisjarða. Þessir bændur hafa lífsstíl þéttbýlisbúa, enda má oft sjá þá á mölinni í ýmsum erindagerðum. Í þessum hópi eru leiðtogar bænda, sem halda á lofti hugsjóninni um reisn bænda og hlutverk þeirra í nútímaþjóðfélagi.
Hinir bændurnir eru fjölmennari, sem búa við þröngan kost. Þeir sjá aldrei upp úr önnum sínum og komast ekki yfir verkefnin. Girðingar þeirra, húsnæði og tæki drabbast niður þótt þeir slíti sér út á óhóflega löngum erfiðisvinnudegi. Þeir þurfa að hlaupa hratt, bara til að standa í stað á neðsta þrepi lífsgæðakapphlaupsins.
Hugsjónir hinna betur settu bænda eru eins og svipa á baki þessara manna. Þeim er talin trú um, að þeir séu hornsteinn þjóðfélagsins og varðveiti menningararf þess. Þeir megi ekki gefast upp og allra sízt flýja á mölina.
Þeim er sagt, að þeir séu ríkir. Þeim er bent á hina miklu fjármuni, sem þeir hafa sökkt í búskapinn og geta ekki náð þaðan aftur. Þeim er bent á sölufélögin og vinnslustöðvarnar og sagt: Allt þetta átt þú!
Ef þeir gefast samt upp, er engin miskunn sýnd. Enginn aðstoðar þá við að koma sér fyrir í húsnæði og atvinnu í þéttbýli. Ekkert fá þeir fyrir meintan eignarhlut sinn í sölufélögum og vinnslustöðvum. Og ekki geta þeir einu sinni selt jarðir sínar á markaðsverði.
Síðasta dæmið er táknrænt. Hinir betri bændur í stjórnum búnaðarfélaga skipa matsnefndir til að meta jarðir hinna verr settu á hálfvirði til annarra bænda. Þetta gera þeir í skjóli hugsjónarinnar um að hindra ríka þéttbýlismenn í að eignast jarðir.
Í rauninni eru hinir fátækari bændur ánauðugir landsetar, sem búa við margvíslega átthagafjötra. Enn er ónefndur alvarlegasti fjöturinn, sem felst í styrkja- og lánakerfi ríkisins gagnvart landbúnaði. Á næsta ári einu saman ætlar ríkið að verja 11.600.000.000 krónum til beinna styrkja við landbúnaðinn.
Með hinu óhugnanlega dýra styrkjakerfi er reynt að halda uppi þeirri ímyndun, að landbúnaður sé gjaldgengur atvinnuvegur. Með þessu kerfi er reynt að halda 4000 jörðum í ábúð, þótt ekki sé ástæða nema fyrir tæpan helming þeirra í mesta lagi. Nærri allt landið er ofbeitt til að halda uppi óhóflega dýrri framleiðslu afurða, sem við höfum lítið að gera við.
Styrkjakerfið er átthagafjötur, sem beygir bak bóndans í tilgangslausu striti fyrir innantóma hugsjón. Styrkjakerfið hindrar hann í að afla sér lífvænlegrar atvinnu í þéttbýli. Það dæmir hann til að strita kauplítill, svo að velta sölufélaganna og nýting vinnslustöðvanna megi aukast.
Bóndinn telur sig eiga vinnslustöðvar og sölufélög, þótt hann ráði þar engu. Í rauninni eru það þessar stofnanir, sem eiga hann. Þær þræla honum út, því að viðgangur þeirra byggist á áframhaldandi offramleiðslu styrkjakerfisins. Slíkt er böl bóndans.
Jónas Kristjánsson
Dagblaðið
