Orkuskorturinn í heiminum hefur gert málmblendiverksmiðju að mjög álitlegu fyrirtæki á Íslandi. Reikna má með, að þjóðfélagið geti hagnazt um meira en einn milljarð króna á ári, ef slíkri verksmiðju yrði komið upp hér á landi.
Það virðist því sjálfsagt, að ríkisstjórnin undirriti hinn margumtalaða samning við Union Carbide um sameign verksmiðjunnar, svo framarlega sem full trygging er fengin fyrir því, að mengun verði lítil sem engin frá verksmiðjunni.
Verksmiðjan á að kosta um átta milljarða króna, að mestu leyti í lánsfé. Hlutafé ríkisins á að nema um hálfum öðrum milljarði króna, sem er 55% hlutafjárins. Starfsmenn verða tiltölulega fáir eða aðeins 114. Verksmiðjan á að starfa alveg eftir íslenskum lögum, þar á meðal skatta- og tollalögum.
Samizt hefur um óvenjuhátt orkuverð frá Sigöldu til verksmiðjunnar. Meðalverðið hækkar smám saman úr 5 millum í 5,7 mill og síðan í 6,2 mill. Þetta er mun hærra verð en í Noregi og Bandaríkjunum, þótt miðað sé við nýja orkusamninga í þessum löndum.
Árlegar gjaldeyristekjur verksmiðjunnar eru áætlaðar tæplega 3,5 milljarðar króna. Þegar búið er að draga frá erlendan tilkostnað í hráefnum, þessum gjöldum, fjármögnun og arði til Union Carbide, verða eftir í landinu tæplega 1,3 milljarðar króna á ári. Það er hagnaður þjóðfélagsins í formi orkusölu, launa, skatta og arðs.
Skattar verksmiðjunnar verða miklir. Fyrstu fimm árin verða þeir tæplega 100 milljónir króna á ári, síðan rúmlega 220 milljónir króna á ári næstu fimm árin og loks rúmlega 350 milljónir króna á ári. Þjóðarbúið munar vissulega um minna.
Þá er áætlaður arður ríkisins af eignaraðildinni ekkert smáræði. Fyrstu fimm árin verður hann um 180 milljónir króna á ári, síðan um 240 milljónir króna á ári næstu fimm árin og loks rúmlega 300 milljónir króna á ári.
En peningahliðin er alls ekki eina hlið málsins. Íslendingar kæra sig ekki um tæknilega framþróun, ef hún mengar umhverfi þeirra. Heilbrigðiseftirlitið hefur tekið þátt í undirbúningi málsins og telur mengunina verða litla sem enga. Unnt verði að binda 99% ryksins frá verksmiðjunni. Föstu úrgangsefnin séu alveg hættulaus og henti vel til vegagerðar.
Margir eru þó ekki fyllilega sannfærðir um, að þetta sé rétt. Skynsamlegt væri að fá nokkra greinargóða menn, sem búa í héraðinu umhverfis hina fyrirhuguðu verksmiðju, til að fara utan og kynna sér ástandið við hliðstæðar verksmiðjur erlendis. Slík kynnisferð yrði væntanlega til að eyða misskilningi og fordómum um mengunaráhrif verksmiðjunnar.
Ekki eru heldur allir ánægðir með staðsetningu verksmiðjunnar á Grundartanga norðan Hvalfjarðar. Komið hefur í ljós, að meðal Borgfirðinga eru skiptar skoðanir um verksmiðjuna. Það kemur því fastlega til greina að koma henni fyrir annars staðar, þar sem andúðar á stóriðjunni gætir lítt eða ekki.
Þegar leystir hafa verið síðustu hnútar mengunar og staðsetningar, hafa Íslendingar fengið upp í hendurnar óvenju álitlegt gróðafyrirtæki.
Jónas Kristjánsson
Vísir
