Ekki þarf að breyta stjórnarskránni til að lagfæra kosningarétt á hinum tveimur sviðum, sem helzt eru knýjandi um þessar mundir. Gunnar G. Schram prófessor rökstyður þessa kenningu í nýútkominni bók um endurskoðun stjórnarskrárinnar.
Gunnar heldur því fram, að lina megi misvægi kosningaréttar eftir kjördæmum og koma á fót persónukjöri innan ramma listakjörs, hvort tveggja með einföldum breytingum á kosningalögunum.
Þetta eru einkar mikilvæg atriði. Endurskoðun stjórnarskrárinnar hefur dregizt mjög á langinn og mun vafalaust dragast enn um sinn. Þess vegna er gleðilegt, ef unnt er að framkvæma nauðsynlegustu réttarbætur á einfaldari hátt.
Stjórnarskrárnefndin gæti raunar sjálf gripið frumkvæðið á þessu sviði. Hún mundi létta af sér þrýstingi og afla sér vinnufriðar til vandaðra breytinga á stjórnarskránni, ef hugmyndir Gunnars um einfaldar breytingar á kosningalögunum næðu fljótt fram að ganga.
Hugmyndir Gunnars leysa ekki allan vanda. Þær fela í sér bráðabirgðalausnir, sem gætu dregið úr almennri óánægju. Varanlegar stjórnarskrárbreytingar, sem gengju lengra í sömu átt, væru eigi að síður nauðsynlegar að nokkrum árum liðnum.
Misvægi kosningaréttar má minnka úr fimmföldu í tvö-þrefalt með einfaldri breytingu á reglum um úthlutun uppbótarsæta. Nú er þeim úthlutað til skiptis eftir atkvæðamagni og atkvæðahlutfalli og bannaðir fleiri en einn uppbótarmaður í hverju kjördæmi.
Hugmynd Gunnars er sú, að uppbótarsætum verði eingöngu úthlutað eftir atkvæðamagni og að leyfðir verði fleiri en einn uppbótarmaður í hverju kjördæmi. Þetta hefði ekki áhrif á þingmannafjölda stjórnmálaflokkanna, en drægi um helming úr misréttinu milli kjördæma.
Persónukosningum má koma á með því að leyfa kjósendum að raða frambjóðendum af framboðslistum, þar sem nöfn frambjóðenda koma fram í einfaldri stafrófsröð. Hlutkesti mætti ráða, hvar í stafrófinu væri byrjað hverju sinni.
Hugmynd þessi felur í sér, að flokkarnir ráði nafnalista sínum, en kjósendur þeirra ráði, hvaða nöfn þeir vilja af listanum. Þetta er raunar sama hugmyndin og Jón Skaftason alþingismaður hefur lagt fram á þingi. Hún sameinar í rauninni prófkjör og kosningar og gerir prófkjör óþörf sem slík.
Auðvitað væri betra að ganga lengra og taka upp írsk-ástralska kerfið, þar sem kjósendur geta valið frambjóðendur af fleiri en einum lista. Og auðvitað væri betra að draga enn frekar úr misvægi atkvæðisréttar en hér hefur verið talað um.
Ungliðasamtök Alþýðuflokks, Framsóknarflokks og Sjálfstæðisflokks hafa sameiginlega lagt fram ágætar tillögur í því efni. En þær hafa í för með sér stjórnarskrárbreytingar og verða því ekki framkvæmdar í hasti. Sem betur fer eru til bráðabirgðalausnir.
Jónas Kristjánsson
Dagblaðið
