Síðasta virkjunin í Laxá í Þingeyjarsýslu markaði þáttaskil í samskiptum hins opinbera við landeigendur í orkumálum og. öðrum stórvirkjum hins opinbera.
Áður reistu opinberir aðilar orkuver og lögðu vegi eftir eigin geðþótta og án þess að spyrja kóng eða prest. Nú hefur þetta gerbreytzt, síðan landeigendur við Laxá komu í veg fyrir gerð háu stíflunnar, sem deilt var um.
Opinberar stofnanir feta nú yfirleitt varlega í þessum efnum og auglýsa fyrirfram eftir athugasemdum við fyrirhugaðar framkvæmdir. Þannig tryggja þær sig gegn síðari málaferlum og svimandi skaðabótagreiðslum.
Sveitarfélögin suður með sjó virðast ekki hafa áttað sig á þessari nýju skipan. Þau létu bora eftir heitu vatni á Svartsengi án þess að hafa tryggt sér nokkurn rétt.
Þau standa nú andspænis harðákveðnum landeigendum, sem vilja fá nokkur hundruð milljóna króna fyrir snúð sinn. Virðast þau vera í algerri sjálfheldu og án samningsaðstöðu. Var jafnvel um tíma talið hugsanlegt, að þau mundu neyðast til að láta bora á nýjan leik annars staðar, sem að sjálfsögðu hefði tafið hitaveituna.
Hin fyrirhugaða Blönduvirkjun er hins vegar dæmi um varfærna og rétta málsmeðferð af hálfu hins opinbera. Byrjað er á fundahöldum með heimamönnum til að ganga úr skugga um, hvaða annmarkar geti verið á virkjuninni.
Það hefur líka komið í ljós, að bændur á þessum slóðum telja sig missa undir vatn sumarhaga fyrir 2000 kindur. Hið opinbera hefur boðizt til að bæta þetta með því að rækta land í nágrenninu. En sumir vilja maka krókinn á málinu og fá meiri bætur.
Í þessu mál hefur ríkið sæmilega samningsaðstöðu. Ef skaðabótahugmyndir á Blöndusvæðinu keyra úr hófi fram, getur ríkið athugað, hvort ekki sé hagkvæmara að virkja Jökulsá í Skagafirði.
Orkuráðherra hefur sagzt vilja, að ákvörðun um virkjun á Norðurlandi, í Blöndu, Jökulsá eða annars staðar verði tekin á undan öðrum virkjanaákvörðunum, enda eru Norðlendingar einna lakast settir í orkumálunum.
Heimamenn hafa þó mikil áhrif á hraða málsins. Ef mikið samningaþóf verður í undirbúningi virkjunar á Norðurlandi, leiðir það hæglega til þess, að virkjun Hrauneyjarfoss í Tungnaá komist fram fyrir. Enda fara áætlanir um þá virkjun senn að verða tilbúnar til útboðs.
Í þessum efnum skiptir það hinn sameiginlega sjóð þjóðarinnar mestu, að ríkið hefur allt sitt á þurru. Það þarf ekki að sæta neinum afarkostum á borð við Laxá og Svartsengi. Það á ýmissa kosta völ, eftir því sem kaupin gerast á eyrinni.
Ef sumarhagar 2000 kinda leiða til þess, að Blönduvirkjun tefst eða bíður lægri hlut fyrir öðrum virkjunarmöguleikum, á ríkið ýmissa annarra kosta völ við að sinna orkuþörfum þjóðarinnar. Kosturinn við hundinn að sunnan, raflínuna milli Suður- og Norðurlands, þótt dýr sé, er, að unnt er að velja úr virkjunarmöguleikum á miklu stærri svæði en ella væri.
Það er um að gera að hafa allt á hreinu í virkjunarréttindum, áður en lagt er út í mikinn kostnað, sem bindur hendur hins opinbera.
Jónas Kristjánsson
Vísir
