Hinn góðkunni listamaður Þorsteinn Ö. Stephensen flutti nýlega erindi í útvarp, sem frægt hefur orðið. Þetta var snilldarlega flutt gagnrýni á byggingu Seðlabankahúss við Arnarhól.
Í enda erindisins hætti Þorsteinn sér hins vegar út á hálan ís. Hann minntist á Cató gamla í Róm, sem endaði allar ræður sínar með því að leggja til, að Karþagó yrði lögð í eyði. Kvað hann sín lokaorð um Arnarhólinn vera: ,,Megi sú hönd visna, sem skerðir þann hól”.
Þessi málsgrein Þorsteins hefur orðið fleyg og aðrir hafa endurtekið hana í útvarpinu. Kannski verður frægð hennar í íslenzku þjóðfélagi svipuð og frægð setningar Cató gamla hefur orðið um allan heim. Menn virðast ekki hafa áttað sig á óhugnaðinum, sem felst í málsgreininni.
Ekki er ljóst, til hverra bölbæninni er beint, til verkamanna þeirra og verktaka, sem vinna að grunni hússins, ráðamanna Seðlabankans eða íslenzkra bankayfirvalda almennt. En alténd er hugsunin einkar ófögur bæði frá kristilegu og almennu siðferðissjónarmiði, að hverjum sem hún beinist.
Bölbænir hafa aldrei þótt góð latína, þótt komið hafi fyrir, að menn hafi flutt þær í laumi. En það er fáheyrt að biðja öðrum mönnum bölbæna á opinberum vettvangi. Ótrúlegt er, að siðaskoðun Íslendinga sé á því stigi, að slík framkoma teljist sómasamleg. Ef til vill hefur prestastéttin sjálf gefið tóninn á þessu sviði. Ekki eru ýkja margir mánuðir síðan prestur nokkur bað Bretum bölbæna í kristnistund í útvarpinu.
Alvarlegast er þó, ef almenningur tekur þessu sem sjálfsögðum hlut og fagnar jafnvel bölbænunum. Einstaklingar segja stundum í stundarhita það, sem þeir hefðu betur látið ósagt, og sjá eftir því. Vafalaust hafa bæði presturinn og listamaðurinn gengið heldur lengra í hita leiksins en þeir ætluðu sér og ekki áttað sig á fullri merkingu þess, sem þeir voru að segja.
Út af erindi listamannsins má yppta öxlum og hugsa sem svo, að þetta séu leiðinleg mistök og rétt sé að minnast frekar alls þess, sem hann hefur gert fyrir þjóð sína með list sinni. Bölbænirnar megi þá vera dauðar og grafnar.
En svo virðist sem bölbænirnar hafi vakið hrifningu í brjóstum annarra. Þær hafa verið endurteknar í útvarp, og í dagblaði hefur verið tekið undir þær. Slík viðbrögð er ekki unnt að skýra sem stundaræði einstakra manna á veiku andartaki, heldur fremur sem óviðkunnanlegan hugsunarhátt, er sé allt of útbreiddur meðal okkar.
Enginn hefur enn risið upp opinberlega til að benda á siðleysi bölbænanna og ávíta þá, sem í blindri einstefnu hugsjónanna hafa þær um hönd. Það er sú þögn, sem erfiðast er að trúa og sem veldur umhugsun um, á hvaða stigi siðferðishugmyndir okkar sem þjóðar eru.
Eru bölbænir raunverulega orðnar að góðri latínu hér á landi? Er umburðarleysið og skoðanaofsinn raunverulega á því stigi, að menn vilji ekki virða leikreglur mannlegra samskipta?
Jónas Kristjánsson
Vísir
