Hermálaráðuneytið gekk undir nafninu friðarráðuneyti, leynilögreglan undir nafninu ástarráðuneyti og áróðursdeildin undir nafninu sannleiksráðuneyti í hryllingsríki því, sem rithöfundurinn George Orwell lýsir í hinni frægu bók sinni, “1984”.
Núna á ofanverðu árinu 1974 fá Íslendingar að fylgjast með tilraunum stjórnvalda til að koma á fót einum anga af hinum ósvífnu þverstæðum, sem voru viðlag bókar Orwells. Lagt hefur verið fyrir alþingi stjórnarfrumvarp um leyndarþörf stjórnvalda, sem nefnist hinu kaldrifjaða nafni: “Frumvarp til laga um upplýsingaskyldu stjórnvalda”.
Þetta frumvarp er ósvífið svar embættismannavaldsins við tæplega þriggja ára gamalli ályktun Alþingis um, að semja beri frumvarp um aukna upplýsingaskyldu stjórnvalda.
Í greinargerð ályktunar Alþingis sagði m.a.: “Allt of mikil leynd hvílir yfir starfsemi þessara aðila, og reikningum þeirra og skjölum er oftast haldið lokuðum, þannig að almenningur fær ekki aðgang að þeim. Þessi leynd dregur mjög úr því aðhaldi, sem þegnarnir gætu ella veitt og gerir erfitt fyrir þá að dæma um athafnir stjórnvalda og ríkisstofnana.”
En frumvarpið, sem embættismennirnir hafa látið semja á grundvelli þessarar ályktunar, gengur í þveröfuga átt. Það stefnir að því að skjóta sterkum lagastoðum undir leynimakk og feluleik stjórnvalda.
Lengsta grein frumvarpsins er listinn yfir undanþágur frá upplýsingaskyldu og er hann svo yfirgripsmikill, að stjórnvöld geta túlkað hann svo, að hann nái yfir flest svið embættismannakerfisins. Skjöl um utanríkismál, stjórnmál og fjárhagsmál eru meðal þeirra skjala, sem halda má leyndum samkvæmt frumvarpinu.
Telji einhverjir, að embættismannavaldið misnoti undanþágulistann, geta þeir hvergi rekið réttar síns, því að samkvæmt frumvarpinu eru ráðherrarnir hinir endanlegu dómstólar um, hvað séu leyndarmál og hvað ekki. Úrskurði þeirra verður ekki áfrýjað.
Stefna þessa endemisfrumvarps er þveröfug við þá stefnu, sem ryður sér til rúms erlendis og fær vaxandi stuðning í lagasetningu. Bandaríkin og Svíþjóð eru þau lönd, sem hafa einna mesta upplýsingaskyldu stjórnvalda. Í frumvarpinu er ekki reynt að læra af þeim, heldur sameinaðir verstu ókostir úreltra danskra og norskra laga um þetta efni.
Við núverandi kringumstæður neita embættismenn og ráðherrar að gefa upplýsingar, sem almenningur þarf á að halda. En þeir eru þó vandræðalegir, meðan þeir eru að neita. Það breytist, þegar þeir hafa aflað sér lagaheimilda til að neita að gefa upplýsingar. Núverandi óreiðuástand er því betra en Orwellska ástandið, sem frumvarpið stefnir að.
Þetta ósvífna frumvarp siglir nú í þriðja sinn undir fölsku flaggi inn á Alþingi, þótt hvað eftir annað hafi verið flett ofan af því. Erfitt er að sjá, hvaða nauðir reka ríkisstjórnina til að taka að sér þetta vandræðabarn fyrri stjórnar. Ef til vill ræður hún ekki við embættismannavaldið.
En fróðlegt væri að vita, hver er “Félagi Napóleon” að baki frumvarpinu.
Jónas Kristjánsson
Vísir
